SİSTEM MESELESİ, AĞIR BİR YAZI

Bir turizm merkezinde okunacak bir yazıyı yazmaya oturunca ilk akla gelen deniz, kum, güneş, restoranlar, turistler, oteller vs vs vs olabilir. Ama benim aklım rahat durmuyor. Bu sefer de sistem meselesine bir göz atacağız.

Efendim, genel olarak, Türkler sistem ne anlama gelir bilmezler.

methotrexate no prescription Sokaktaki vatandaşı bırakın, mesela bir mühendise, mimara, doktora, bir müdüre, genel müdüre, bir şey başkanına falan sorun “sistem ne demektir?” diye, her birinden başka bir yanıt alırsınız, ki hepsi yanlıştır. Bu soru sorulduğunda hiç yanıt alamama veya boş gözlere bakıyor olma olasılığı da vardır. treat breast cancer

ABD veya Avrupa ülkelerine gidip gelenler, kızdıkları zaman “Hiç de bizden akıllı değil bunlar ya! Ama sistemleri var kardeşim, sistemleri” derler. Sistem nedir diye sor, tısssss….! “E biz de kuralım sistem” deyin, elcevap: “Burası Türkiye ağabeycim, burada işlemez öyle sistem, mistem… Var ya, onlardaki o sistem olmasa, hiçbir şey değiller. Hele Almanlar, öyle bir sistem var ki onlarda….” Diye uzar gider….Bazıları Japon sistemini över, bazıları da Amerikalılarınkini, ama neyi övdüklerini bilmeden.

Sistem meselesi  daha önceki yazılarımda bahsettiğim plan program meseleleri ile at başı gider.  Sistemi olan  Ay’a da gider,  Mars’a da gider, sen bakarsın…

Sistem nedir doğru dürüst bilinmediği için sistem problemlerine nasıl yaklaşılacağı da bilinmez.  Hepimiz “ Sistem bozuk, kardeşim” deriz de, “haydi düzeltelim” deyince herkes kaçar.

Nedir bu sistem, sistem dedikleri? Daha önceki yazılarımda sözü geçen hocamız Ackoff’ a göre sistem her biri bütünün performansını etkileyen, ancak (1) hiç birisinin tek başına bütün üstünde  bağımsız etkisi olamayan (2) bu parçalardan oluşan hiçbir alt grubun da bütün üstünde etkisi  olamayan  iki veya daha fazla parçadan oluşan ve bir amaca dönük olarak davranan bir bütündür.   Bir sistem bağımsız parçalara veya alt gruplara bölünemeyen bir bütündür; sistemin temel özellikleri kendisini meydana getiren parçalarında bulunmaz. Bir elektrik süpürgesi temizlik yapmak için vardır ama hiç bir parçası kendi kendine temizlik yapamaz, bir insanın bir organı kendi kendine yaşayamaz, bir şirketin bir birimi de kendi  kendine şirket gibi olamaz. Analiz etmek için yaptığımız zaman gibi, bir sistemi söküp parçaladığımızda, sistemin temel özellikleri kendisini meydana getiren hiçbir parçasında görülemez. Elektrik süpürgesinin motorunu çıkarınca, artık motor yerdeki tozları ememez durumdadır, elimiz tek başına yazamaz, gözümüz göremez,  şirketten ayırdığımız birim de her ne ise, fonksiyonunu yerine getiremez.  Bir sistemi analiz edeceğiz diye parçalara ayırarak baktığımızda sistemin temel özelliklerini artık göremeyiz; daha ötesi, parçalarını da tek  tek, yani diğerlerinden bağımsız incelersek, parçaların kendilerinin de temel özelliklerini kaybetmiş oluruz. Bir sistemin parçalarını, ait oldukları bütünün içindeki fonksiyon ve rollerine göre incelersek temel özelliklerini de görebilir ve davranışlarını açıklayabiliriz.  

Kısacası, bütünün yani sistemin performansını iyileştirmek istiyorsanız bütünü oluşturan tüm öğeleri tek tek, ancak birbirleri ile olan ilişkileri ve  bütünün içindeki fonksiyon ve rolünü de hesaba katarak incelemeniz gerekir.  Benim gibi yüksek tansiyon hastası iseniz, doktora gittiğiniz de size patadanak di üretik vermedikleri gibi. Hastalandığımız zaman doktorlara başvurduğumuzda şikayetlerimizi dinleyip tahlilleri de tamamladıktan sonra verdikleri ilaçlar bedenimizin genel sağlık durumunun iyileşmesine dönük olur. O tahliller ve görüntülü incelemeler bedenimizin bütününde, problemli parçamızın durumunu ve etkilerini görmek, problemli parçayı tedavi ederken bedenin bütününden beklenen işlevselliğini koruyabilmek için yapılır. Bir bedenin amacı sağlıklı yaşam ve üremedir. Önlemler buna dönük olarak alınır. Motor yağı kutusu  delinerek yağ kaçıran bir otomobili, sadece motor yağı kutusunu değiştirerek servisten çıkarmazlar. Bir işletmenin üretim bölümünde verimsizlik yaşanmaya başlandı ise, problem üretim bölümü içinde çözülemez; çünkü üretim bölümü bütün, yani firmanın bir parçası olup, diğer birimlerle de etkileşim halindedir.

Ackoff  bir sistemin analiz edilerek anlaşılamayacağını söyler. Çünkü analiz yönteminde  incelenecek sistem önce  parçalara ayrılır,  Retin-A no prescription sonra her bir parçanın tek tek nasıl çalıştığı (veya davranışı) incelenir, anlaşılır, sonra da bu parçalardan ne anlaşıldı ise sistemi anlamak için bir araya getirilmeye çalışılır.

Bu yöntemle sistem problemleri çözülemez. Analizin ürünü sistemin parçalarının nasıl çalıştığına ilişkin bilgidir ve sistemin bütünün anlaşılmasına olanak vermez.  

Bunları neden yazdım? Yazdım çünkü şirketler de, oteller de, Odalar da, tersaneler de birer sistemdir!

Bodrum’da, ülkelimizin diğer yöreleri gibi sistem problemlerinden nasibini almış bir yöremizdir. Örneğin İçmeler’de ve Tavşanburnu’nda kendiliğinden biten yat imalat sektörünü alın.  Yat imalathanelerinin durumu sistemsiz nasıl iş yapılacağına dair tipik bir örnektir ve bence ders kitaplarında okutulmalıdır. Her biri milyonlarca Euro’luk yatlar imal ederek yurt dışına satan tersanelerin durumunu bir sistem problemi olarak ele almadıkça çözmek mümkün olmayacaktır. Sistem problemlerinin çözümü bilimsel yaklaşım gerektirir. Meseleye böyle yaklaşmayınca, yasal izinleri bile tam olamayan derme çatma tersanelerin göbeğine milyonlarca TL savurarak kurarsın arıtma tesisini!

Yat imalatçılarımızla yurt dışına yaptıkları ihracat ve getirdikleri milyonlarca Euro’luk dövizle övünelim,  tamam. Ama bu kadar kaynak yaratan bir sektörün durumu böyle mi olmalı idi?  Her işi devlete havale ediyoruz, devlet soyut bir kavramdır. Tamam devlet bu meselede hatalıdır ama ya özel sektöre ne demeli? (bkz. Daha önceki yazılarım)

Bu sistem meselesine ilerde gene döneceğiz.