Seçimlerde, oyların tespiti ve ittifak oylarının durumu

Ülkemiz 14/Mayıs/2023 tarihinde önemli bir seçim arifesinde. Seçime yaklaşık üç hafta kaldı.

Ancak, secim sisteminde 06.04.2022 tarihinde yapılan son yasal düzenlemeler nedeniyle ilk uygulama olmasından da ötürü seçmenlerde bazı tereddütler oluşmuştur.

Soruluyor; nasıl oy kullanılacak, ittifak oyu nedir, ittifak içinde oylar nasıl dağıtılacak, ittifak için verilen oylar en çok oy alan partiye mi gidecek.% 7 baraj nasıl uygulanacak….vs.

Cumhurbaşkanlığı seçimi

Cumhurbaşkanı seçiminde bir sorun yok. İlk turda geçerli oyların % 50 + 1 alan aday ilk turda seçimi kazanacak. Olmadı, seçim ikinci tura kalacak ve ikinci turda en çok oy alan iki aday yeniden yarışacak. Elbette, iki adaydan biri geçerli oylardan yarıdan bir fazlasını alacaktır.

Milletvekili Seçimi

Gelelim milletvekili seçimlerine kafa karışıklığı burada.

Ülkemizde, Belçikalı hukukçu ve matematikçi D’hondt tarafından geliştirilen D’hondt sistemi de denilen nispi temsil sistemi uygulanmaktadır.

Bu sistemde siyasi partilerin bir seçim çevresinde  aldıkları oylar karşılarına yazılıp önce bire, sonra ikiye, sonra üçe….ilâ o seçim çevresindeki milletvekili sayısına ulaşılıncaya kadar bölünecek.

Örnek verelim. Örnek yedi milletvekili çıkaracak bir seçim çevresinden olsun. . Önce seçime katılan siyasi partilerin adlarını alt alta yazalım. Sonra aldıkları oyları da karşılarına yazarak her siyasi partinin aldıkları oyları önce bire, sonra ikiye… Bölerek o seçim bölgesinde çıkarılacak milletvekili sayısına ulaşılıncaya kadar bölmeye devam edelim.

A Partisi …………… 140.000 – 70.000 – 46.666

B Partisi……………..280.000  -140.000 – 93.333

C Partisi……………..   60.000 –   30.00 –  20.000

D Partisi……………..120.000 –   60.000- 40.000

Bu seçim çevresinden yedi milletvekili çıkacak ama yediye kadar bölmeye ihtiyaç kalmadı.

Bölünmelerin büyüklük sıralamasına göre, ilk milletvekili 280 bin rakamı ile B partisine, ikinci 140 bin rakamı ile A partisinin, üçüncü milletvekili 140 bin oy sayısı ile yine B partisinin, dördüncü milletvekili 120 bin oy ile D partisinin olmaktadır. Bu hesaba göre;

B Partisi…3, A Partisi…2, D partisi..1, yedinci milletvekili bölünmeler sonucunda iki tane 60 bin rakamı olduğundan D partisinin mi yoksa C partisinin mi olacağı ad çekme suretiyle belirlenecektir. Ad çekmeyi (kura) C partisi kaybederse bu seçim çevresinden milletvekili çıkarmamış olacaktır. D partisi ikinci milletvekilini çıkaracaktır.

                İttifaklar Nedir, Nasıl Uygulanacaktır

                Bizim seçim sistemime göre seçime katılma hakkı bulunan siyasi partiler yetkili kurullarında aldıkları kararlarları Yüksek Seçim Kuruluna (YSK) bildirerek kendi aralarında ittifak kurabilmektedir.

İttifak kuran partiler ittifak içinde kendi logoları da gösterilmek suretiyle birleşik oy pusulasında ayrı bir kare içinde yer alır. Seçmen oyunu kullanırken ittifaka ayrılan bölüm içindeki istediği siyasi partiye ayrılmış bölüme EVET mührünü basarak oyunu kullanır.

İttifaka katılan partiler kendi aralarında milletvekili aday sıralamasında anlaşarak ittifak içinde bir partinin listesinden birlikte seçime girebilir. Bu durumda birleşik oy pusulasında katılan partilerin logoları değil katılınan partinin adı ve logosu görünün. Böylece, seçmenlerin kendi partileri için adaylarının bulunduğu partiye oy vereceği varsayılır. Bu toplu oy vermenin aşağıda bir örnekle açıklandığı üzere ittifak oylarının dağıtımında önem kazanmaktadır.

İttifak yapmış siyasi partiler katıldıkları ittifak adı altında ayrı ayrı kendi isim ve logolarını kullanarak da seçime girebilmektedir.

Söz gelimi;  bu seçimlerde Cumhur ittifakında yer alan beş partiden üç tanesi kendi logosu,  iki tanesi de bir diğer bir partinin içinde kendilerine tahsis edilen sıralarda seçime katılmaktadırlar. Millet ittifakı içinde yer alan altı partiden dört tanesi bir partinin (CHP) listelerinden, diğer bir tanesi de ittifak içinde kendi logosu ve ismiyle seçime girmektedir.

Millet ittifakı içindeki iki parti bazı seçim çevrelerinde (16 seçim çevresi)  anlaşarak ve millet ittifakı adını kullanarak seçime gireceklerini YSK bildirmişlerdir. YSK aldığı bir kararla bu uygulamada ittifak adının kullanılamayacağına karar vermiştir. Bu uygulamada altı milletvekili çıkaracak bir seçim çevresinde sıralamada bir, üç ve beş bir partinin, iki, dört ve altı diğer partinin adaylarına ait oluyor ve buna fermuar sistemi de deniliyor.

Bazı seçmenler oy kullanma sırasında ittifak içindeki bir partiye değil ittifaka ayrılmış bölüme bilerek veya bilmeyerek tercih mührünü basabilmektedir. Böyle kullanılan bu oy geçersiz sayılmamakta, ittifaka verilmiş geçerli oy sayılmaktadır.

Peki ittifaka verildiği kabul edilen bu oylar partiler arasında nasıl dağıtılacak. Yukarıdaki örnekteki sayıları bin kez küçülterek bir örnek yapalım. İttifak içindeki partilerden,  A-140, B -280, C- 60, D – 120 =  580 oylar toplamıdır. Bu ittifaka verilen ortak oyda 40 olsun. Dağıtılınca; (küsuratlar yuvarlanmıştır)

A Partisi (140/580) x 40 = 9

                B Partisi (280/580) x 40 = 19

                C Partisi (60/580) x 40 = 4

                D Partisi (120/580) x 40 =8

İttifaka verilen oyların dağıtımı bu şekilde olmaktadır. Dağıtılan bu oylar siyesi partilerin oylarına eklenmektedir. Bu örnekte A partisinin oyu dağıtımdan aldığı 9 oy eklenince 149 olmaktadır. Diğerleri de öyle, ittifaktan dağıtılan oylar aldıkları oylara eklenecektir.

İttifak içinde çok oy alan parti ortak oylardan da çok pay almaktadır. İttifaka verilen oylar en büyük partiye mi gider şeklindeki çok sorulan sorunun cevabı da böylece verilmişmiş olmaktadır.

Son olarak şunu da belirtelim. Seçim barajı % 7 ye düşürülmüştür. Ancak, ittifak içinde yer alan partiler açısından baraj sorunu ittifakın toplam oylarının % 7’yi aşmaması halinde vardır. İttifakın barajı aşması halinde sorun yoktur.