DSİ İsale Hattı Neden Patlıyor?

15 Ağustos 2020 tarihinde DSİ İsale Hattı’nın Torba mevkiinde patlayarak bütün Bodrum’un 36 saatlik su kesintisine sebebiyet vermesinin ardından, 05 Eylül 2020 tarihinde kurduğumuz Bodrum Kent Konseyi | Su Çalışma Grubu faaliyetlerimiz sırasında DSİ İsale Hattı’nın neden sık sık patladığı ile ilgili ulaşmış olduğum bilgileri paylaşmak istiyorum.

DSİ Vakfı’nın “Su Dünyası” yayınının Ekim 2011 tarihli 99. sayısında; yarımadanın su ihtiyacının 2040 yılına kadar karşılandığı iddia edildiği halde, devreye alındığı günden beri arızası eksik olmayan Bodrum’un kuzeyi ve güneyi boyunca kilometrelerce döşenmiş her an patlamaya namzet dinamit gibi DSİ İsale Hattı’nın vahim gerçekleri bu yazıda yer alacak. Bu iddianın bir parçası olan su arzı yetersizliği konusunu ise bir başka yazıya bırakıyorum.

2001 yılında Bodrum Belediyeler Birliği ile DSİ Genel Müdürlüğü arasında 1053 Sayılı Kanun kapsamında imzalanan protokol uyarınca 12.09.2006 ve 25.12.2009 tarihlerinde DSİ Genel Müdürlüğü tarafından yapılan ihaleler kapsamında; 82.772 m CTP, 57.652 m HDPE, 6.025 m çelik boru imalatı, 20 adet depo, 40.000 m³/gün kapasiteli içme suyu arıtma tesisi 2011 yılı sonunda tamamlandı.

17 Km’lik Kısmın Çelik Borularla Değişimi

Devreye alınan sistemde Güvercinlik İAT ile Torba Kavşağı arasında meydana gelen büyük ölçekli patlamalar engellenemeyince 82.772 metre CTP hattın Güvercinlik – Torba Kavşağı güzergahındaki yaklaşık 17 km’lik kısmı “Bodrum Yarımadası İçmesuyu Tesisleri Tamamlama İnşaatı” adı altında 29.11.2013 tarihinde yapılan ek bir ihale ile çelik borularla değiştirildi.

DSİ İsale Hattı Ve Borçlarının Muğla Büyükşehir Belediyesi’ne Devri

Tamamlama inşaatı adı altında yapılan 17 km çelik hat maliyeti de dahil edilerek Bodrum Belediyeler Birliği, 1053 Sayılı Kanun uyarınca o günün fiyatlarıyla 105 Milyon TL borçlandırıldı ve 6360 Sayılı Kanun gereğince tüm borç, Muğla Büyükşehir Belediyesi’ne devredildi. DSİ Genel Müdürlüğü’ne MUSKİ tarafından borcun tamamı olmamakla birlikte çelik boru, depolar ve içme suyu arıtma tesisi ile ilgili borçlar geri ödendi.

Dokuz Yılda 3000’den Fazla Patlama

2014 yılında MUSKİ tarafından sistemin işletilmeye başlanmasından sonra, hattın çelik boru kısmında hiç arıza oluşmamasına rağmen, CTP ve HDPE cinsi borularda meydana gelen 3000’den fazla arızanın nedenlerini şöyle sıralayabiliriz.

• Ülke genelinde basınçlı hatlarda ve deprem bölgelerinde tercih edilmeyen ancak, proje kapsamında kullanılan cam elyaf takviyeli polyester (CTP) boruların; yine DSİ tarafından yayımlanan “CTP Borular Genel Teknik Şartnamesine” dahi uygun olmadığı bu nedenle de çok düşük basınçlarda arızalara sebep olması.
• Boru cinsi ve SN değerine uygun olmayan dolgu malzemesi ve dolgu kalınlıkları olan yerlerin bulunması.
• Projelerde gösterilen hendek kesitinin sürekliliğinin tam olarak sağlanamadığı, masif kayalara denk gelen imalatlarda hendek çeperlerinin boru gövdesine yer yer temas etmesi.
• Projesinde kazıdan çıkan malzeme olarak geri dolgu gösterilen hendek üstü dolgusunun, kayalık zeminden elde edilen kaya ve taş parçalarıyla yapıldığı, bazı yerlerde boru sınıf ve cinsine uygun olmayan geri dolgu malzemesi kullanılması.
• CTP borularda meydana gelen arızaların uzun süreli su kesintilerine sebep olduğu gibi arızalarda meydan gelen büyük çukurların trafik kazalarına, yüzeye çıkan suyun da sel etkisine sebep olması nedeniyle vatandaşların can ve mal güvenliğini riske atması.
• 11.2013 tarihinde ihalesi yapılarak Bodrum Yarımadası içme suyu tamamlama inşaatı adı altında yürütülen 17 kilometrelik Güvercinlik – Torba Kavşağı güzergahındaki imalatın alternatif hat olarak lanse edilse de aslında büyük sorunlara sebep olan CTP boruların çelik borularla değişiminden ibaret olması.
• HDPE borulardan alınan numunelerde içeriğinde yer alması zorunlu olan “Karbon Siyahı” maddesinin gerektiği oranda bulunmaması.
• HDPE boru hatlarındaki kaynak probleminden ötürü boru yataklama dolgusunda yer yer boşalmalara sebebiyet verdiği ve bunun da patlamaların önemli sebeplerinden olması.
• HDPE boru etrafından çıkarılan dolgu malzemelerinde iri taşların bulunduğu bunun borulara zarar vermesi.
• Geçici kabul esnasında belirlenen eksikliklerin belirli kısmının yüklenici tarafından yapılmaması.

Geçici Kabul ve Kesin Kabul Konuları

2014 yılı seçimlerinden önce Bodrum Belediyeler Birliği tarafından geçici kabulün yapıldığı, 6360 Sayılı kanun gereği Muğla Büyükşehir Belediyesi’ne devri ile MUSKİ tarafından 25.07.2014 tarihinde kesin kabullerin yapılmasına şerh konulduğu ve CTP ile HDPE borulardaki imalat ve malzemeden kaynaklı hataların giderilmesi gerektiği DSİ 213. Şube Müdürlüğüne bildirildiği halde DSİ tarafından imalat ve malzeme hatalarının giderilmediği, muhalefet şerhine rağmen kesin kabul işlemlerinin DSİ tarafından tamamlandığı bilgilerine çalışma grubumuz  tarafından ulaşıldı.

DSİ’de Soruşturma

Yapılan girişimlerden sonuç alınamaması üzerine 2017 yılında Muğla Büyükşehir Belediye Başkanı Osman GÜRÜN’ün, dönemin ilgili bakanı Prof. Dr. Veysel EROĞLU nezdinde yürüttüğü girişimlerle konuyla ilgili soruşturma başlatıldığını biliyoruz. 2021 yılında katıldığımız Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın düzenlediği Entegre Kentsel Su Yönetim Planı toplantısında DSİ yetkilileri soruşturmanın devam ettiğini söylemişlerdi.    Aradan yıllar geçtiği halde soruşturmanın sonuçlanıp sonuçlanmadığını, sonuçlandıysa nasıl sonuçlandığını bilmiyoruz ama o dönem DSİ Bölge Müdürlüğü’nde idari sorumluluğu olanlar, proje ve kontrol mekanizmalarında görevde olanlar bugün genel müdürlük katlarında oturduğu için mevcut yapıdan bir sonuç çıkacağına dair umudumuz da yok.

İptal Olan İhale

DSİ tarafından, HDPE depo bağlantı hatlarının yenilenmesi ile ilgili 02.06.2020 tarihinde ihale yapılacağı açıklanmıştı ancak ihale iptal edildi.

DSİ Bölge Müdürlüğü Ziyaretimiz

Bodrum Kent Konseyi | Su Çalışma Grubu olarak 29 Eylül 2020 tarihinde Aydın’da DSİ 21. Bölge Müdürü ziyaretimizde, DSİ Bölge Müdürümüz ihale şartnamesinde, malzeme seçiminde, imalatta, kontrolörlük mekanizmasında sorunlar olduğunu kabul etmiş, konunun mahkeme sürecinde olduğu, çözümü için DSİ Genel Müdürlüğü, bakanlık ve/veya daha üst seviyelerde temaslar kurulması tavsiyelerinde bulunulmuştu. Bu tavsiyeye uyarak ilgili temaslarda vesile olmasını talep etmek üzere Muğla Milletvekili Yavuz Demir ile 13 Ekim 2020 ve 20 Nisan 2021 tarihlerinde iki kez yazılı ve defalarca sözlü olarak görüşme talep etmemize rağmen çalışma grubumuza maalesef randevu verilmedi. Oysa su hakkı, yaşam hakkıdır. Su siyaset üstü bir konudur. Bodrum’da su sorunu yaşandığında oy verdiği partiye bakılmaksızın herkes olumsuz etkilenmektedir. Tutumu tasvip etmek mümkün değildir.

Dava Süreçleri

MUSKİ’nin konu ile ilgili DSİ aleyhine açtığı dava sürecinde, bilirkişi heyetinin yukarıdaki hususları da tespit eden raporu olduğu halde, mahkeme sadece HDPE borularla ilgili MUSKİ lehine karar vermiştir. Oysa yaklaşık 66 km uzunluğundaki CTP borular asıl yekûn tutan kısımdır. CTP borular ile ilgili MUSKİ’nin yeni bir dava açtığı bilgisi, sorumuz üzerine çalışma grubumuza verildi. HDPE borularla ilgili konu mahkeme yoluyla da olsa olumlu sonuçlandığı için MUSKİ kendi imkanları ile HDPE boruları değiştirmeye başladı.

Sonuç

Anadolu’nun değişik yerlerinde kullanılan SN 2500 N/m² normunda CTP borular, Bodrum dışında tamamen çelik veya duktil borularla değiştirildi. CTP borularla ilgili konunun da mahkeme sonucu veya DSİ tarafından yapıldığı söylenen iç soruşturmanın sonucu beklenmeksizin ivedilikle çelik veya duktil borularla değişmesini, Bodrum’un bu dertten tamamen kurtulmasını bekliyoruz.

Bodrum’a yapılan bu eziyet bir anlamda görevi ihmal ve ihlaldir. Bu nedenle de Cumhurbaşkanlığı ve Parlamento seçimleri çok önemlidir. Umut ışığı belirmiştir, seçimden sonra bu konuda da olumlu gelişmeler olacaktır.

Gürol İnan

Elektronik ve Haberleşme Y. Müh.