Enflasyon Muhasebesine Özet Bir Bakış

Enflasyon muhasebesi, bir şirketin finansal tablolarındaki parasal olmayan hesap kalemlerinin, finansal tabloların hazırlandığı tarihteki satın alma gücünü yansıtmak amacıyla, ilgili tutarların düzeltme katsayısı ile çarpılarak yeniden hesaplandığı bir muhasebe yöntemidir. Demek ki, bizim için önemli olan parasal olmayan hesap kalemleri nelerdir? Parasal kalemler dışındaki kalemlerdir.

Türk Lirası değerindeki dalgalanmalar karşısında nominal değerleri sabit kalan, ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen varlıklar, parasal kalemler olarak adlandırılır.

Kazançları bilanço usulüne göre tespit edilen mükellefler enflasyon muhasebesi yapmak zorundadır.

Mali tablolar içinden sadece bilanço, enflasyon düzeltmesine tabi tutulabilir.

2023 yılı için yapılacak düzeltmeler gelir tablosuyla ilişkilendirilmeyeceği için vergilendirilmez. Ama gelecek dönemlerde, örneğin 2024 yılında gelir tablosuyla ilişkilendirilen düzeltme farkları için vergi uygulanabilir.

Nasıl Yapılır?

• Düzeltmeye esas parasal olmayan kalemleri belirleyin.
• Düzeltmeye esas tarihleri tespit edin.
• Düzeltmeye esas tarih ile enflasyon muhasebesinin uygulanacağı tarih olan 31 Aralık 2023 arasındaki düzeltme katsayısını hesaplayın.
• Düzeltilecek tutar ile düzeltme katsayısını çarpın.

• düzeltilmiş değerler ile düzeltme öncesi değerler arasındaki enflasyon farklarının kayıtlara intikal ettirilmesi,
• Parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmiş değerleriyle, parasal kıymetlerin ise düzeltmeye tabi tutulmaksızın mali tabloda gösterilmesi işlemleri/adımları takip edilmek suretiyle yapılabilecektir.

2024 yılında enflasyon muhasebesi uygulanacak mı?

Evet, enflasyon düzeltmesi için gereken şartlar sağlandığından, 2024 yılında enflasyon muhasebesi uygulanacak. Buna göre 31.12.2023 tarihi baz alınarak düzeltilmiş değerler ile 2024 yılı için açılış bilançosu oluşturulacak.

2024 yılında her geçici vergi döneminde enflasyon düzeltmesi yapılacak mı?

Eğer düzeltme şartlarının devam ettiği bir durum söz konusu olursa, izleyen geçici vergi dönem sonu bilançoları da düzeltme işlemine tabi tutulur.

Enflasyon Muhasebesi Neden Gereklidir?

Enflasyon düzeltmesi, mali tabloların gerçek ekonomik durumu yansıtmasını sağlayan bir muhasebe pratiğidir. Bu, işletmelerin ve ekonominin sağlıklı bir şekilde işlemesini ve kararlarını daha doğru bir şekilde almasını sağlar.

Örneğin, yüksek enflasyon ortamında, işletmelerin maliyetleri ve giderleri nominal olarak artar. Ancak, enflasyon düzeltmesi yapılmazsa, bu artışlar mali tablolara yansıtılmaz ve işletmelerin kârlılık oranları yanıltıcı bir şekilde yüksek görünür. Bu durum, işletmelerin vergi yükünü artırabilir ve yatırımcıları yanıltabilir.
Ayrıca, işletmelerin varlıkları (örneğin, makine ve teçhizat) nominal değerleriyle kaydedilirse, amortisman giderleri yanıltıcı olabilir ve işletmelerin vergi mükellefiyetini artırabilir.
Enflasyon düzeltmesi, bu tür yanıltıcı etkileri giderir ve işletmelerin gerçek mali durumlarını daha iyi anlamalarına; işletmelerin sermaye değerlerini korumalarına ve enflasyonun getirdiği riskleri azaltmalarına yardımcı olur.

Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğu tespit edilecektir.

Parasal Olmayan Kıymetler

Hisse Senetleri

Ticari Mallar
İştirakler
Tesis, Makine ve Cihazlar

Demirbaşlar
Sermaye
Yasal Yedekler
Statü Yedekleri

Olağanüstü Yedekler

Birikmiş Amortismanlar

Parasal Kıymetler

Kasa
Bankalar
Alıcılar
Banka Kredileri (Kısa Vadeli) Satıcılar (Kısa Vadeli)

Banka Kredileri (Uzun Vadeli) Satıcılar (Uzun Vadeli)

Basit bir örnek üzerinden anlamaya çalışalım konuyu…

ATA Turizm ve otelcilik A.Ş., 31 Aralık 2023 tarihindeki bilançosunu enflasyon düzeltmesine tabi tutuyor. Şirketin bilançosundaki ana kalemler aşağıdaki gibidir:

Aktif:

• Dönen Varlıklar: 2.100.000 TL
• Duran Varlıklar: 3.600.000 TL

Pasif:

• Kısa Vadeli Borçlar: 450.000 TL
• Uzun Vadeli Borçlar: 1.500.000 TL
• Öz Sermaye: 3.750.000 TL

-Şirket, dönen varlıklar ve duran varlıklar için ayrı ayrı düzeltilmelidir. Şirket, 31 Aralık 2023 tarihini düzeltme tarihi olarak seçer.

-Düzeltme katsayısı hesaplanırken, 31 Aralık 2023 tarihine ait endeks ile 31 Aralık’tan bir önceki yıl sonundaki endeks arasındaki fark kullanılır. Örneğin:
31 Aralık 2023 TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi): 1400
31 Aralık 2022 TÜFE: 1200
Düzeltme Katsayısı = 1400 / 1200 = 1.1667 (yaklaşık olarak)

Değerler Yeniden Hesaplanacak:

• Dönen Varlıklar (stoklar): 2.100.000 TL * 1.1667 ≈ 2.450.070 TL
• Duran Varlıklar ( binalar ve makineler): 3.600.000 TL * 1.1667 ≈ 4.200.120 TL

Farklar:

• Dönen Varlıklar için fark: 2.450.070 TL – 2.100.000 TL =  350.070 TL
• Duran Varlıklar için fark: 4.200.120 TL – 3.600.000 TL = 600.120 TL

Enflasyon Düzeltme Hesap Kayıtları :

• Dönen Varlıklar için Enflasyon Fark Hesabı (Alacak): 350.070 TL
• Duran Varlıklar için Enflasyon Fark Hesabı (Alacak): 600.120 TL

Bilanço Düzeltmesi:
Düzeltilmiş Bilanço Aktif:

Dönen Varlıklar için fark: 2.450.070 TL

Duran Varlıklar için fark: 4.200.120 TL

Düzeltilmiş Bilanço Pasif:

Kısa Vadeli Borçlar: 450.000 TL

Uzun Vadeli Borçlar: 1.500.000 TL

Öz Sermaye: 4.700.190 TL (Başlangıçta 3.750.000 TL olan sermayeye 950.190 TL’lik olumlu fark eklendi.)

ROFM Nedir?

Reel olmayan finansman maliyeti (ROFM), bir şirketin finansman maliyetlerini hesaplarken dikkate alınmayan veya göz ardı edilen maliyetleri ifade eder. Bu maliyetler genellikle şirketin finansal tablolarında doğrudan görünmeyebilir ve dolaylı maliyetler olarak nitelendirilebilir. ROFM, örneğin şirketin itibarı üzerindeki etkiler, risk alma maliyetleri, yönetim maliyetleri gibi unsurları içerebilir. Bu maliyetler genellikle şirketin gerçek maliyetini tam olarak yansıtmaz, bu nedenle finansal analizlerde dikkate alınması önemlidir.

Hangi Hallerde ROFM Yapılmaz?

Reel olmayan finansman maliyeti (ROFM) genellikle işletmelerin finansal tablolarında raporlanan bir maliyet kalemidir ve işletmenin finansman yapısını analiz etmek için kullanılır. ROFM ayrıştırması genellikle aşağıdaki durumlarda yapılmaz:

1. Mali tablolarda ROFM ayrıntılı olarak raporlanmıyorsa.
2. İşletmenin finansman yapısı ve mali durumuyla ilgili ayrıntılı analiz yapılması gerekmeyen durumlarda.
3. ROFM’nin işletmenin genel finansal performansı üzerindeki etkisinin göz ardı edilebileceği durumlarda.

Ancak genel olarak, işletmeler ROFM’nin ayrıntılı bir şekilde analiz edilmesi ve raporlanması konusunda dikkatli olmalıdır çünkü bu maliyet kalemi işletmenin finansal sağlığı ve performansı üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir.

Öz Sermaye Hesaplarının Düzeltilmesi:

1. Enflasyon düzeltmesi uygulamasının geçerli olduğu dönemlerdeki enflasyon oranlarının doğru bir şekilde belirlenmesi ve bu oranlara göre hesaplamaların yapılması gerekmektedir.
2. Enflasyon düzeltmesi uygulamasının hangi standartlara uygun olarak yapılacağı belirlenmeli ve bu standartlara göre işlem yapılmalıdır.
3. Öz sermaye hesaplarının enflasyon düzeltmesi sonucunda oluşan farkların doğru bir şekilde kaydedilmesi ve raporlanması önemlidir.
4. Enflasyon düzeltmesi sonucunda oluşan farkların finansal tablolara doğru bir şekilde yansıtılması ve şeffaf bir şekilde sunulması gerekmektedir.
5. Enflasyon düzeltmesi uygulamasının yasal düzenlemelere uygun olarak yapılması ve denetimlerin düzenli bir şekilde gerçekleştirilmesi önemlidir.

Yeniden Değerleme Artış Fonu:

1/1/2024 tarihinden önce ayrılmış olan ve sermayeye ilave edilen yeniden değerleme değer artış fonu gibi fonların sermayeye ilavesi nedeniyle oluşan sermaye artışları, 31/12/2023 tarihli bilançonun düzeltilmesi sırasında artış olarak dikkate alınmayacak ve bunlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.

Ayrıca, bilançoda özkaynaklar grubunda yer alan bazı fonların, bu fonların ayrılmasına kaynak teşkil eden iktisadi kıymetlerin parasal ya da parasal olmayan kıymet olma durumuna göre enflasyon düzeltmesine tabi tutulup tutulmayacağı belirlenecektir.

Bu çerçevede parasal kıymet mahiyetinde olan fonların sermayeye ilavesi nedeniyle oluşan sermaye artışları da, 31/12/2023 tarihli bilançonun düzeltilmesi sırasında artış olarak dikkate alınmayacak ve bunlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.

Stokların Düzeltilmesi:

Enflasyon muhasebesi uygulamasında stokların düzeltilmesi işlemlerinde dikkat edilmesi gereken önemli noktalar şunlardır:

1. Doğru Fiyat Endeksi Kullanımı: Stokların enflasyon düzeltilmesi için doğru fiyat endeksini kullanmak çok önemlidir. Yanlış bir endeks kullanımı, stok değerlerinin yanlış hesaplanmasına ve muhasebe kayıtlarının hatalı olmasına neden olabilir.
2. Tutarsızlık Kontrolü: Stokların enflasyon düzeltilmesi sürecinde tutarsızlık kontrolü yapılmalıdır. Fiziksel stok miktarları ile muhasebe kayıtlarının uyumlu olup olmadığı kontrol edilmeli ve gerekli düzeltmeler yapılmalıdır.
3. Düzeltme Tarihi: Stokların enflasyon düzeltilmesi işlemlerinde doğru düzeltme tarihlerinin belirlenmesi önemlidir. Düzeltme işlemleri, doğru dönemde yapılmalı ve geçmiş dönemlere ilişkin düzeltmeler ayrıca belirtilmelidir.
4. Düzeltme Yöntemi: Stokların enflasyon düzeltilmesinde kullanılacak yöntemlerin doğru seçilmesi gerekir. Enflasyon düzeltmesi için FIFO, LIFO veya ağırlıklı ortalama gibi yöntemler arasından en uygun olanı seçilmelidir.
5. Raporlama ve Açıklama: Stokların enflasyon düzeltilmesi işlemleri muhasebe kayıtlarında açık bir şekilde raporlanmalı ve açıklanmalıdır. Bu sayede stok değerlerinin nasıl hesaplandığı ve düzeltilme işlemlerinin nasıl yapıldığı net bir şekilde görülebilir.

Bu önemli noktalara dikkat edilerek stokların enflasyon muhasebesi uygulamasında düzeltilmesi işlemleri daha doğru ve güvenilir bir şekilde gerçekleştirilebilir.

Diğer Özellikli Hususlar Nelerdir?

213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasının (3/b) alt bendinin parantez içi hükmünde belirtilen parasal olmayan kıymetler için mahsuben verilen ve alınan avanslar parasal olmayan nitelikte iseler ödeme/tahsil tarihinden mahsup tarihine kadar düzeltilecektir.

Bu kapsamda, belli mal veya hizmet miktarına endekslenen avansların parasal olmayan nitelikte olduğu kabul edilecek ve düzeltilecektir.

• Alınan Avansların Düzeltilmesi

Parasal olmayan kıymet mahiyetindeki alınan avansların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu oluşan farkların avans kapatıldığında gelir hesaplarına intikal ettirilmesi gerekmektedir. Bu şekilde gelir hesaplarına aktarılan farklar 2023 hesap döneminden kaynaklanıyorsa vergiye tabi tutulmayacak, beyannamede diğer indirimler kısmında gösterilecektir.

Yeniden Değerleme Yapan Mükelleflerde Düzeltme İşlemi:

555 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinin 17 nci maddesinin (6/b) fıkrasına göre, 213 sayılı Kanunun geçici 31 inci maddesi, geçici 32 nci maddesi ve/veya mükerrer 298 inci maddesinin (Ç) fıkrası kapsamında yeniden değerlemeye tabi tutulmuş iktisadi kıymetler için düzeltmeye esas tarih olarak;

– Mükerrer 298 inci maddenin (Ç) fıkrası kapsamında yeniden değerleme yapılmış olanlarda, yeniden değerlemenin ilgili olduğu dönemin son gününün,

– Mükerrer 298 inci maddenin (Ç) fıkrası kapsamında yeniden değerleme yapılmamış ancak geçici 32 nci madde kapsamında yeniden değerleme yapılmış olanlarda, yeniden değerlemenin ilgili olduğu dönemin son gününün,

– Geçici 32 nci madde ve mükerrer 298 inci maddenin (Ç) fıkrası kapsamında yeniden değerleme yapılmamış ancak geçici 31 inci madde kapsamında (2018 yılında) yeniden

değerleme yapılmış olanlarda yeniden değerleme yapılabilmesi için esas alınan aktife kayıtlı olma şartının arandığı tarihten önceki ayın son günü olan 30/4/2018 (aynı maddenin yedinci fıkrası kapsamında -2021 yılında- yeniden değerleme yapılmış olanlarda 31/5/2021) tarihinin dikkate alınması gerektiği belirtilmiştir.

Son söz; Enflasyon düzeltmesi uygulayan ülkeler genellikle yüksek enflasyonla mücadele etmek zorunda kalan ülkelerdir. Bu tür politikalar genellikle para biriminin değerini korumayı, fiyat istikrarını sağlamayı ve ekonomik istikrarı desteklemeyi amaçlar.

Örnek olarak, Türkiye, Arjantin, Brezilya gibi ülkeler enflasyon düzeltmesi politikaları uygulayan ülkeler arasında sayılabilir. Bu ülkeler genellikle merkez bankaları aracılığıyla faiz oranlarını yükselterek, para arzını kontrol altına alarak ve mali politikaları sıkılaştırarak enflasyonu düşürmeye çalışırlar.